- Ümumiyyətlə məktəb illərindən - 5-6-cı sinifdən yazmağa başlamışam. Müəllimlərə aid yumoristik şeir parçaları, ailə üzvlərinə və qohumlara atmacalar yazırdım. Yəni, tam şeir də demək olmaz, şeirə bənzər parçacıqlar idi. Mən elə məktəb illərindən qarşıma məqsəd qoymuşdum ki, yazının arxasınca gedəcəm. Yazının arxasınca gedəcəm deyəndə fikirləşmirdim ki, ədəbiyyatçı və ya jurnalist olacam. Amma bilirdim ki, mənim taleyim yazı ilə bağlı olacaq. İş elə gətirdi ki, ali məktəbə, jurnalistika fakultəsinə qəbul olundum, sonra magistraturaya qəbul oldum. O vaxtdan yazılarım ədəbi orqanlarda, qəzetlərdə çap olunmağa başladı. O vaxt yazdıqlarıma indiki gözlə baxanda təbii ki, kamil əsər hesab etmirəm. Amma onlar ilk işartılar idi ki, artıq müəyyən dərəcədə ədəbiyyatdan məlumatı olan insanın yazıları idi. Söhbət 1-ci, 2-ci kursda oxuyan bir tələbədən gedir. Sonra artıq təcrübə artdıqca, həddindən artıq mütaliə etdikcə, müxtəlif mövzularda yazdıqca hər şey öz axarına düşdü, rəndələndi və cilalandı. Ədəbiyyata gəlişim uşaq arzusu kimi başlayan, sonra valideynlərinin, babasının, nənəsinin, böyük kitabxanasını görüb həvəslənən, sonrakı dövrdə bir neçə alababat şeir yazıb, bir neçə kompliment eşidən adamın başına gələn tale kimi oldu.

Yunan mifologiyasında belə bir əhvalat var, mən bu əhvalatı çox sevirəm və həmişə tələbələrimə də danışırıram. Prometey ilə Zevsin arasındakı məhşur əhvalat. O əhvalat ki, hamı onun birinci tərəfini bilir ki, Prometey gedib odu oğurlayır Zevsdən. Amma əslində Prometey odu oğurladığına görə Zevs onu qayaya zəncirləməyib. Bir gün məbəddə insanlar özləri ehtiyac içində olmasına baxmayaraq tanrılara qurban vermək üçün toplaşıbmış. İnsanlar bilmirlər nə etmək lazımdır və Prometey deyir ki, siz oküzləri qoyunları kəsib onların dərilərini, ətlərini bir tərəfə qoyun, sümüklərini də ayırıb digər tərəfə qoyun, və gerisinə qarışmayın. Bu götürür ət cəmdəklərini bir tərəfə yığır, sümükləri bir tərəfə yığır və sümüklərin üstünə yağ çəkir. Zevs Olimp dağından baxır aşağı, hədiyyələrini götürmək üçün. Baxır ki, bir tərəfdə qalaq bir şey var o biri tərəfdə isə nəsə parıldayır. Elə bilir ki, qızıldır. Onu götürür yuxarı qayıdır. Olimp dağına qalxanda anlayır ki, Prometey onu aldadıb. Əslində bu onun ikinci aldanmağı idi və ondan sonra Zevs Prometeyin zəncirlənməsi qərarını verir. Buradan mənim çıxardığım nəticə budur ki, hətta Tanrı belə olsa parıltı elə bir şeydir ki, ona aldanırsan və həqiqəti görmürsən. Mən bunu bizim hazırkı durumumuzla əlaqələndirirəm. Şou da olmalıdır, popda olmalıdır, estrada da olmalıdır. Bu da bir rəngdir. Bir də var ki, primitiv şou gəlsin bizim həyatımızın əksər hissəsini işğal etsin. Bu başqa məsələdir. Şou dediyimiz şey Rusiyada, Türkiyədə də var. Amma baxırıq onların çəkdikləri filmlərə, kliplərə, reklamlara və görürük ki, orda tamam başqa səviyyələrdən söhbət gedir. Bizim şoumuzda intellekt yoxdur. Məsələn bizim insanımız elə şeylərə gülür ki, onun gülüş olub olmadığı haqda xeyli düşünmək lazımdır.

- Çox. Əksər şeirlərdə yazmışam.

- Yox mən düşünmürəm ki, bizdə bu yoxdur. Əslində var. Sadəcə indi belə bir proses gedir, əslində bu bütün zamanlarda olub. Daha çox gündəmdə olan şey, lazımlı olan yox, estrada olanıdır. Yəni, müəlliflərin çox ciddi əsərləri var, amma o müəlliflərin o əsərləri deyil, daha çox kütləvi, estrada olan əsərləri populyardır. Ona görə deyirəm var bu ədəbiyyat. Demirəm çoxdur ancaq var.

- Şərif Ağayar. Şərif Ağayar Azərbaycanda müharibədən sonra Qarabağ insanının düşdüyü vəziyyəti ən yaxşı yazan adamdır bu dövrdə. Şərif Ağayarın "Kərpic kəsən kişinin dastanı" povesti var. Adında posmodernistcəsinə Nizami Gəncəviyə xitab edib. Burada o, müharibədən sonrakı dövrün insanının düşdüyü vəziyyəti ifadə edən hələ ki, ən yaxşı əsərdir. Əslində ədəbiyyatın mahiyyəti insanı göstərməkdir. Sən bir insanın düşdüyü vəziyyəti göstərməklə əslində bir insanın həyatını göstərə bilərsən. Mən sizə bir povesti dedim amma silsiləsi var Şərifin - Qarabağ hekayələridir. O, mənə indiyə kimi Qarabağ haqqında yazılmış bütün əsərlərdən daha doğma gəlir. Çünki pafosdan, plakatçılıqdan, çığır-bağırdan uzaq bir əsərdir. Əfsuslar olsun ki, indiki bir çox oxucuların o əsərdən xəbəri yoxdur. Düzdür, Şərifi bir çox qəzetçilər tanıyır, ondan yazı istəyirlər. Amma məsələn Elxan Elatlını tanıdıqları qədər Şərif Ağayarı tanımırlar. Mən bunu Elxan Elatlını aşağılamaq üçün demirəm. Elxan Elatlı da olmalıdır. Məsələn Varis. Onun "Sənə inanıram", "Sonunu ölən ümidlərdir" kimi serial tipli romanları var. Baxırsan ki, oxucusu minlərlədir. "Fan page"ində aləm biri-birinə dəyib, görüş keçiriləndə adam əlindən dayanmağa yer olmur. Əslində bizdə ədəbiyyatdan çox az adamın xəbəri var. Demirəm bu indi belədir, bəlkədə bu bütün zamanlarda olub. Yəni ciddi ədəbiyyatla ciddi adamlar maraqlanır.

- Elə əsərlər də var. Amma mən invidual olaraq birincinin tərəfindəyəm. Çünki mən fikirləşirəm ki, ədəbiyyatın mahiyyəti publisistik şüarçılıq ola bilməz. Sartr-Kamyu müqayisəsində, Kamyu mənim üçün daha çox yazıçıdır. Amma Sartr hətta ən məhşur hekayələr silsiləsində də daha çox mənim üçün düşünürdü, yəni filosof idi. Yazıçılıq Kamyunun yazdığıdır, Sartrınki düşüncədir və düşüncəni bir modelə salmaqdır. Ədəbiyyatın mahiyyəti sizin o dediyiniz birinci tərəfdir. İkinci artıq səfərbərlik çıxışıdır, nitqdir, plakatdır, şüardır, publisistik aqresiyadır, manşetdir amma ədəbiyyat deyil.

- Klassik ədəbiyyat düşüncəsinə görə, müəllif öz mətninin tanrısıdır. Çünki o yoxdan bir şey yaradıb. Amma mən elə düşünürəm ki, indiki dövrdə qəhrəman yaradıb, mən bunun tanrısıyam deyə düşünmək mövcud zamanı ifadə etmək gücündə deyil. Məhşur fransız posmodernist nəzəriyyəçilərindən biri olan Roland Bartın "Müəllifin ölümü" adlı məqaləsi var. O deyir ki, "müəllif ölüb. Əsas mətndir, müəllif mətni yazır və sonra mətnin öz taleyi başlayır". Mənası budur ki, hər şey deyilib biz yalnız yeni-yeni bariasiyalar etməklə məşğuluq. Əslində o digər fransız nəzəriyyəçisi olan Bodrianın sözüdür. O deyir ki, hər şey parça-parça oldu, dağıldı, qırıldı və yeni heçnə yoxdur. İndi biz sadəcə parçalarla oynamağa məhkumuq. Parçalarla oynamaq, bax bu postmodernizmdir. Mən bu düşüncəni qəbul edirəm. Məşhur bir söz var, səmanın altında yeni heç nə yoxdur. Doğrudan da yeni heçnə yoxdur, onun zamana uyğun yeni variasiyaları var. Sevgi min ildir ki, sevgidir, ayrılıq min ildir ki, ayrılıqdır. Dünyada 36 dramaturji situasiya var və bütün bədii ədəbiyyat onun ətrafında fırlanır. Sadəcə biri onu 17-ci əsrdə Neapolda yazıb, biri 21-ci əsrdə yazır, yəni eyni şeydir. Posmodern onu deyir ki, yazar əsas deyil. Bu Tolstoy olsun ya başqası. Tolstoy ölüb gedir, mətn əsasdır. Mən bir zamanlar inanırdım ki, "Səfillər" romanını oxuyan pis insan ola bilməz. Elə bilirdim ki, kiməsə "Səfillər" romanını oxutsam o pis insan olmayacaq. Amma sonra mən Səfilləri məndən də yaxşı oxumuş onlarla əclaf adam gördüm. Yəni o idealizm əslində real həyatla yola getmir.

- Deməzdim kökdən saxtadır. Nəsimi təkcə şair deyildi. O siyasi xadim idi, siyasi bir cərəyan idi. Onlar öz idealları uğrunda şaqqalanmağa, ölməyə hazır idilər. Bu qədər ideallaşdırmışdılar onu və inanırdılar. Buna dünyada da çox nümunə var, məsələn Tveyk həyat yoldaşı ilə birliktə intihar etdi, Yukio Misima canlı yayımda harakiri edərək intihar etdi. Çox nümunələri var bunun. Hərəsinin özünə görə bir səbəbi var. Amma indiki dünyanın şeiri, poeziyası elədir ki, dünya artıq başa düşür ki, ideallaşdırılmış şeylər əbəs şeylərdir. Mənəvini saxlamaq şərtdir, amma ideallaşdırmamaq lazımdır. O mənada mən hesab edirəm ki, ona görə dəyərlərimiz kökdən saxta deyil. Zamanın ruhu var, indiki zamanın ruhu belədir, yəni dünyanın indi kefi bu cürdür.

- Yox əksinə şəhərin ideal olmadığını göstərirəm.

- Belə deyək, ideallığın həsrətində deməyək ona. Həddindən artıq ideallaşdırmanın əleyhinəyəm. Həddindən artıq şoulaşmağın qəzəbidir bu. Fikir vermisinizsə hər şeyin şoulaşmasına olan qəzəb gəlib buna da düşüb. Bu mənada razıyam. Bayaqkı sualınıza qayıdıram. Dediyimiz şeirin kontekstində bizim dəyərlərimizin bir xeyli hissəsi funksionallığını itirib. Əslində şeirə hopan bu hirs ondan yaranıb ki, belə yaşamaq bizə ancaq xətər gətirər, belə olmaz.

- Çox maraqlı yerə gəldik əslində. Bizdə indi elədir ki, oxumaq istəyən amma nəyi oxuyacağı bilməyən minlərlə adam var bu dəqiqə. Kitablar çıxır, müəyyən bir oxucu kütləsi formalaşmağa başlayır amma nəyi oxuyacaqlarını bilmirlər. Bunun üçün nə etmək lazımdır? Bizim ədəbiyyat dərsliklərimiz, istər orta məktəbdə olsun, istərsə də ali məktəbdə olsun, dəhşətli dərəcədə biabırçı vəziyyətdədir. Bizim akademiyanın ədəbiyyat inistitunda oturan o qoca, yaşlı rofessorlar zamanda çox geridirlər. Bunların son 20 ildə baş verən proseslərin heç birindən xəbərləri yoxdur. Kim yeni bir şey yazıb, hansı yeni yazarlar var filan. Hər şeydən xəbərsizdirlər. Hətta onların bəzilərinin müsahibələrini oxuyanda şəxsən mən gülürdüm. Soruşurlar ki, gənclərdən kimi oxuyursunuz, onlar cavab verirlər ki, Ramiz Rövşəni. Onlar üçün Ramiz Rövşən hələ gəncdir. Bu mənada yaşlılar çox geri qalırlar, gənclər də nəyi oxuyacaqlarını bilmirlər. Dərsliklərdərki o klassik, köhnəlmiş, tendensiyalı düşüncənin çarəsi tapılmalıdır. Ədəbiyyat genişlikdir. Ədəbiyyat elə yazılmalıdır ki, onun içində Seymur Baycanın da yeri olsun, Aqşin Yeniseyin də yeri olsun, Qismətin də yeri olsun, Bəxtiyar Vahabzadənin də yeri olsun. Bir dövrdür bu. Onları sevib sevməmək sənə qalıb.

- Azərbaycanda metafizik ədəbiyyat var. Mən əslində bayaq ona görə dedim ki, hər kəsə yer olmalıdır. Çünki siz soruşursuz ki, Azərbaycanda metofizika var, mən bilirəm və sizə deyirəm. Amma mən olmasam kimnən soruşmalısınız? Ona görə o dərslik araşdırılmalı və yazılmalıdır. Ədəbiyyat tarixinin dövrləşdirilməsi deyilən bir anlayış var. Bizdə məsələn Bəxtiyar Vəhabzadənin nəslindən sonra artıq dayandırılıb bu. Yoxdur, bitib. Hətta dünya ədəbiyyatı belə. Dünya ədəbiyyatı dərsliklərində, orta məktəblərdə, filoloqlar var. Yuxarı siniflərdə keçirilənlərdə, 1-2 yazıçının adı var ya yoxdu. Dünya bundan ibarətdir ki? Ondan sonra 10 dəfə ədəbi məktəb dəyişib. Onu oxuyan yazıq hardan bunu bilsin?

- Bəli, mən başa düşdüm siz nəyi deyirsiz və sizinlə razıyam. Gündəmə gəlmək xətrinə gedib bir qutsal şeyə dəyirlər ordan səs-səda çıxır və dəbə gəlirlər. İndi bizim dediyimiz o posmodern eranın xarakterlərindən biri də budur. Gündəmə gəlmək oyun yolu ilə olur. Postmodernizmin əsas şərtlərindən biri oyundur. Məsələn tanınmış bir rəssamın bir əsərini götürüb ona kiçik bir əlavə edir, məsələn bığ qoyur. Bu onun o mamırlaşmış şeyə etirazıdır. İnsanlar deyirlər ki, bu əsəri yaradıblar və bundan yaxşısı ola bilməz. Bu ona qarşı bir etirazdır, aksiyadır ki, ona kiçik bir əlavə edir - bığ qoyur və deyir ki bu artıq mənim əsərimdir. Həm buna etiraz edir həm də özünü aktuallaşdırır, onu tanıyırlar. Amma sən daim bununla məşğul ola bilməzsən. Sən tamamilə şou ilə məşğul olsan bu nə incəsənət olacaq nə də ədəbiyyat. Bu artıq şounun narkotik effektidir ki, sən ondan ayrıla bilmirsən. Amma bu fənd kimi var. Tamamilə bununla məşğul olmaq da olmaz, yenə də deyirəm. Bizdə, ədəbiyyatda istedadlı adamlar var.

- İstedadlı adamlar var. Maraqlı adamlar çoxdur. Xüsusilə son 5 il ərzində bəlkə də Azərbaycanın heç bir dövrünə bu qədər maraqlı adam ədəbiyyatda bir araya gəlməyib. Problem isə budur ki, hansısa bir işlə məşğul olmaq üçün insanda idea olmalıdır. İdeya yoxdur. Müəyyən bir talant var, mütaliə var amma ideya yoxdur. Bizim ədəbiyyatın indiki problemi ideya problemidir. Müəllif ideasınan söhbət gedir.

- Amma bir şey də var, həqiqət bütün mədəniyyətlərin kökündə duran bir şeydir. Həqiqət, vicdan müxtəlif sinonimlərlə demək olar. Bizim cəmiyyətdə həqiqət çox az adama lazımdır. Çünki bizim insanımızda mənəvi tənəzzül prosesi gedib və bizim insanımız, həqiqətdən nə qədər uzaq dursa ona o qədər xeyirdir düşüncəsinə gəlib çıxır.

- O bu gün yazsam bir az başqa cür yazaram. O şeirin içində çağırış var. Bəli siz haqqlısınız o səsləmək məsələsində, çünki şeir buna imkan verir. Amma məncə indi yazsam onu belə yox başqa cür yazardım.

- Bəli mən sadəcə oturdum və o şeiri yazdım.

- Kitabın adı "Meqapolis hüznləridir”. Şəhərin böyük kitab evlərinin əksəriyətində var. Onlardan "Məlikməmmədin quyudan üçüncü qıza yazdıqları” adlı şeir var onu deyərdim.