- Fərid bəy, vaxtın son zamanlar çox yeyin axıb getdiyi bir dönəmdə şeirlərimi oxumağa macal tapdığına görə sənə təşəkkür edirəm. “Rəsul Rzadan gəlmə sərbəst şeir ənənəsi” məsələsinə gəldikdə mən yaşda olan gənclərin bir qismi 60-cı illərdə, nə gizlədim, heca formasında yazılan şeirə “barmaqarası” baxırdıq. O dövrdə Rəsul Rza, Nazım Hikmət, Orxan Vəli, Nezval, Yevtuşenko, Voznesevnski, Oljas Süleymenov, Jak Prever, Pablo Neruda, Uitmen... həvəslə, sevgiylə, mən deyərdim acgözlüklə oxuduğumuz şairlər idi. Ancaq bunların sırasında Nazım Hikmət, Rəsul Rza, Türkiyədə sacayaq adlanan Orxan Vəli, Oktay Rifət, Cövdət Anday doğma dilimizdə olduğundan onları daha çox oxuyurduq. Bu gözəl şairlərdən təsirlənməmək mümkünsüz idi. Ancaq yaşımın müəyyən vaxtında anladım, gözəl şeir hər formada yarana bilər. Əgər qafiyə çeynənmiş, ərpimiş deyilsə məncə, heca şeirində musiqilik daha çox duyulur. Sərbəst şeir gələnəyi bu gün də davam edir, gənclərin çoxu şerin bu formasına daha çox üstünlük verir. 

- Məncə “yazı dili” dediyin məsələyə standart qəlib kimi yanaşmaq düzgün deyil. İstər hekayə, istər povest, roman, yaxud esse olsun, əksər hallarda eyni yazıçının ayrı-ayrı nəsr əsəri poetiklik, lirizm, intonasiya baxımından bir-birindən seçilir. Bu seçilmə təkcə mövzu ilə deyil, yazıçının hansı ovqatla, hansı halla işləməsindən də asılıdı.

- Əgər “atalar, oğullar” problemi təsdiqlənibsə, hamıda olduğu kimi bizdə də bu münasibət bəzən özünü biruzə verir. Yazılarımızı bir-birimizə oxuyuruq. Bəzən mənim çox bəyəndiyim kiminsə bir yazısı Alpaya adi gəlir, bəzən də onun göylərə qaldırdığı kiminsə bir hekayəsini mən bəyənmirəm. Öz yazılarımız barədə də belə hallar olur. Hər ikimiz bir-birimizə daha çox tənqidi yanaşırıq.

- Fərid bəy, sənin özünə, yaxud oxuculara emosionalmı, yoxsa dediyin kimi “soyuq ağılla” yazılmış əsərdən hansını bəyəndiyini, həvəslə oxuduğunu bilmirəm. Deyilənə görə (deyilənlə mən də razıyam) zahirən Alpay atasına oxşayır. Ancaq düşüncə, xarakter, xasiyyətcə çox seçilir. Görünür yazıdakı bu fərq də iç-daxili aləmlə daha çox bağlıdır. Bunu da qeyd etmək yerinə düşər, Alpay səkkiz il Sankt-Peterburq şəhərində yaşayıb, rus mühitini, rus dilini məndən yaxşı bilir, rus yazıçılarını çox oxuyur. Ancaq Alpayın yazılarındakı yumor, dediyin o “soyuqluğu” istiləşdirir.

- Sualından aydın olur, “Qəmərlidən keçən qatar”ı diqqətlə oxumusan. Ancaq hayıf, yazının başlanğıcında mötərizədəki “Olay Ermənistan zəlzələsindən on iki il öncə olub” yazısı gözündən qaçıb. Mənim hekayəmdəki əhvalat erməni-azərbaycanlı savaşından qabaq, yəni ötən yüz ilin yetmişinci illərinin sonlarında baş verir. Savaşın öz qanunları var, döyüşdə iştirak edən insanların bambaşqa hal-xasiyyətləri olur. Psixoloji baxımdan dinc dövrdə öldürən adamın suçuyla savaş zamanı öldürən əsgərin günahını eyniləşdirmək mümkün deyil. Əgər bir əsərin hansısa anı, yaxud məqamı başqa bir yazıçının hekayə, ya romanındakı assosiativ bir xarakteri, yaxud bir vəziyyəti yada salırsa, buna oxşarlıq demək, məncə, düzgün olmazdı. Haqqında danışdığın mənim yazımla Moppasanın “Gonbul” əsərindəki oxşarlıq, novdandan asılan buzun ucundan bir-bir düşən damcılarla ağlayan adamın gözündən axan göz yaşları qədərdir.

- Şişirtmə olmasın, bu sözü, yəni dediyin yazının aktuallığını, kinoya yatımlığını mənə çox tanınmış yazıçılar, ədəbiyyat və kino sənətinin biliciləri, rejissorlar, aktyorlar söyləyiblər. Mən də etmədim tənbəllik, prezidentin adına məktub yazdım. Məktubuma baxılması üçün Prezident Aparatından Mədəniyyət Nazirliyinə sorğu göndərildi. İki ay ötəndən sonra Mədəniyyət Nazirliyinin Kinematoqrafiya şöbəsindən zəng gəlib ev ünvanımı soruşanda dalağım sancdı. Məsələnin xeyrimə olmayacağı ürəyimə damdı. Yenə iki ay ötdü, cavab almadığımdan maraq üçün özüm nazirliyin kino şöbəsinə getdim. Şöbənin müdiri məktubu çoxdan yolladıqlarını söylədi. Məndən ssenarimin sinopsisini istədilər, yazıb verdim. Sağ olsunlar, bu dəfə dörd-beş gün ötəcək rəylərini bildirdilər, dedilər ki, azərbaycanlılar təhqir olunub aşağılandığından və aciz təsvir olunduğundan sizin əsəriniz bizi qane etmədi...

Burda haqqında söhbət gedən yazımı oxumayan oxuculara aydınlıq üçün qısaca bir cümlə deməliyəm. Həyatı boyu Ermənistanda ermənilərin basqısı altında böyümüş bir Azərbaycan ailəsi (qoca ata, onun cansız-cələfsiz oğlu, oğlanın gənc qadını və yeddi yaşlı qızı) bir vaqon deyil, bir “sastav” erməniylə dolu qatarla İrəvandan yola düşüb yaşadığı Meğri rayonuna gələrkən ermənilərin təhqirinə məruz qalırlar. Gənc oğlan ailəsini düşündüyündən, dalaşarsa ailəsinin başsız qalacağını fikirləşərək, həm də lap elə qorxaraq “qəhrəmanlıq“ göstərməkdən vaz keçməli olur.

Kino şöbəsinin müdiri Yusif müəllimin bu iradını eşidəndə ətim ürpəşsə də - Məndən, ötən yüz ilin 20-30-uncu illərinin qəhrəman, qorxmaz, əyilməz, ağlamayan komsomol obrazını yaratmağımı istəyirsiniz?- soruşdum, sonra əlavə elədim:- Yusif müəllim, siz söylədiklərinizi, ssenari barədə rəyinizi yazılı şəkildə verə bilərsinizmi? «Yox, verə bilmərəm» - dedi. Yusif müəllimdən dünyalarca məşhur yəhudi rejissoru Stiven Spilberqin “Şindlerin siyahısı” filmindən - filmboyu yəhudilərin təhqir olunması göstərilir - xəbəri olub-olmadığını soruşmaq istədim. Düşündüm, onun verəcəyi cavabın nə mənim yazıma dəxli var, nə də Azərbaycan kino sənətinə. /kaspi.az/