Ta ibtidai icma quruluşundan üzü bu yana el arasında belə bir söz-söhbət hərlənir ki, guya, Azərbaycan xalqı şair xalqdır; bəri başdan deyirəm: tamamilə cəfəngiyyatdır. Azərbaycanda ən hörmətsiz, urvatsız, adı çəkiləndə adamları gülmək tutan, yaxud kiminsə heç tükü tərpənməyən bir zümrə varsa, o da şairlərdir. Bizim ölkədə şair və yazıçıların iki növü geniş yayılmışdır. Dövlətə yaltaqlanıb varlanan və cəmiyyətdə yaltaqlıq hesabına yığdığı var-dövlətlə özünə hörmət qazanan, məclislərdə həmişə yuxarı başda əyləşənlər, yeməyin yağlı yerindən yeyənlər və heç kimə, hətta özünə də yaltaqlanmayıb bütün günü ucuz kafelərdə ucuz araq içib dilənçi kökündə yaşayanlar. Yaltaq və varlı şairlər yaltaqlanmayan kasıb-kusub şairlərə ad da qoyublar: lümpenlər. Yəni səfillər, dilənçilər, qaraçılar və s.

Azərbaycanda şair dedikdə insanların gözünün önündə bax bu iki tip canlanır: biri evi, bağ evi, xidməti maşını, vəzifəsi, orden-medalı, təqaüdü, yekə qarnı, katibəsi olan, amma ləyaqəti, vicdanı olmayan üzüşümal, odekalonlu şairlər, o birisi isə quru vicdandan və ləyaqətdən başqa heç nəyi olmayan, kirayədə yaşayan, heç yerdə işə götürülməyən, cibində Allahın heç siçanı da oynamayan, hətta evdə arvadının da zəhləsi gedən mağmın şairlər. Birincilər öz istedadlarını - əgər olubsa – pula satanlar, istedadlarını özlərinin məişət rahatlığına qurban verənlərdir, ikincilər isə özlərini istedadlarına qurban veriblər. Xalq arasında daha çox lümpen, yəni yoxsul şairlər gözə göründüyü üçün adamların təsəvvüründə belə bir şair obrazı var: küllükdə eşələnən, toyuq kimi üst-başı kirli, üz-gözünü tük basmış qulyabanıya oxşayan, ağzından həmişə araq, çaxır qoxusu gələn iyrənc bir məxluq. Heç kim onu evinə dəvət etmir, dostları belə ona yalnız araqpulu verməklə kifayətlənirlər. Murad Köhnəqala demiş, əgər yaltaq və varlı şairin adı İbrahimdirsə, xalq ona “İbrahim müəllim” deyə müraciət edəcək, hətta bir az belini əyəcək, yox əgər lüt-üryanın biridirsə, ona “ə Irvahım” deyib üstünə çımxıracaq. Bu, məsələnin birinci tərəfi, keçək ikinci tərəfinə.

Şeir Azərbaycanda ən ucuz yazı janrıdır. Bir ədəd adi kənd yumurtası şeirin bir misrasından bahadır. Cox az mətbu orqan var ki, heç olmasa, şeirə qəpik-quruş verir. Şairlər öz kitablarını kənddə saxladıqları dananı satıb nəşr etdirirlər. O dana olmasaydı, Azərbaycanda ədəbiyyatın, kitabın nəsli çoxdan kəsilmişdi. Biz bu gün pis-yaxşı ədəbiyyatımızın mövcud olmasına görə kənddəki o danaya minnətdar olmalıyıq. 

İşə bax, demək, bizim şair həm yazır, həm dilənib ondan-bundan pul yığır, kitabını çap etdirir, həm də düşüb onu qapı-qapı havayı paylayır. Hətta bizim oxucular havayı verilmiş kitabı oxumağa da ərinirlər. Ya kitabı alıb laxlayan masanın-zadın ayağının altına qoyurlar, ya da şairə deyirlər ki, sən ölənlərinin goru, gözümüz seçmir, hündürdən oxu, qulaq asaq, görək orda nə uydurmusan. Bu da sənə şair xalq!

Çar Rusiyası dövründə şair və yazıçıları edam edən, sürgünə göndərən imperiyanın təqiblərinə biganə qalan rus xalqı haqqında o dövrün ziyalılarından biri – adı yadımdan çıxıb – bu biganəliyin səbəbini belə izah etmişdir: rus xalqı həmişə istedad doğa biləcəyindən arxayındır, ona görə bu edamlara, sürgünlərə biganədir. 

Bəlkə, bizim xalqda da belə bir genetik arxayınlıq var, ona görə öz istedadlı övladlarını göz görə-görə acından qırır. Bu da məsələnin ikinci tərəfi.

Üçüncüsü isə oxucuların öz tənbəlliklərinə haqq qazandırmaq üçün bəhanə gətirdikləri iradlarıdır. Onlar deyirlər ki, şair və yazıçılarımız zəif yazırlar, ona görə oxumuruq. Yaxşı, tutalım, yerli yazarlarımız zəif yazır, mən razı. Türk yazarı Orxan Pamuk Nobel ödülü alanda bütün dünya ondan danışırdı, kitabları milyon tirajla çap olunur və satılırdı. Bizim naşirlərdən biri bu fürsəti əldən verməmək üçün Pamukun bir kitabını nəşr edib dükanlara payladı və əmin oldu ki, oxucular kitaba görə növbəyə düzüləcəklər. Ancaq çox keçməmiş peşman oldu; kitab nənəmin köhnə cəhrəsi kimi dükanların küncündə yuxuya getdi, həmişəlik. /simsar.az/