Cavanşir Yusifli - Kitab yaddaşı


01.05.14

Dostum Məsiağa Məhəmmədinin ad gününə

Bəzən gerçəklik «kitaba qayıdır». Kitabda yazılanları yaşamağa başlayır və kitabda nələrin təsvir edilməsi gerçəklikdə baş verənlərin qısa düsturuna çevrilir. Bu nədir? Əsərlə gerçəklik arasındakı əlaqələrin bir nöqtədə doğrultusumu? Yəqin ki, belədir. Ancaq... Hər şey həyatdakı «hə» ilə «yox»un bitişdiyi, biri digərinə yavuq gəldiyi məqamdan dəyişir, başqalaşır, az-az adamların anlayacağı bir nəsnəyə çevrilir. İbn Ərəbinin «Futuhat» əsərində belə bir məqam var.
 
Uşaq və fəlsəfə

Günlərin bir günü  Qorduya, müsəlman mollası (kadi) Əbu Valid İbn  Ruşdin evinə gəldim; hər yerdə Allahın mənə bəxş etdiyiişıqdan, nurdan danışıldığını eşidəndə çox təəccüblənmiş və mənimlə görüşmək istədiyni bildirmişdi. Dostlarından biri - atamağlına gələn hansı bəhanəyləsə onun yanına tələsmişdi. O zaman üzünə tük çıxmamış bir uşaqdım, nə bığım, nə də saqqalım vardı. Özümü təqdim edəndə yerindən qalxdı, ehtiram və məhəbbətini bildirdi və məni bağrına basdı. Sonra dedi: «Hə». Mən də öz növbəmdə «Hə»dedim. Nə dediyini başa düşdüyümü görəndə üzündə təbəssüm yarandı. Ancaq sevincinin özəyində nəyin durduğunu anlayanda əlavə etdim: «Yox». Qaşları çatıldı, sifətinin rəngi dəyişdi və şübhə ifadə etməyə başladı: «İlahi vəhylə nəyi aşkar etdiniz? Bu, qəlbimizə şübhə toxumu səpən şeylərlə eynidirmi?». Cavab verdim: «Həm hə, həm də yox; hə ilə yox arasında düşüncəmiz uçur və...heç nə görünmür...”  İbn Arabi, Futuhat, I, p. 153-154. (fransız dilindən tərcümə). 

A.V. Smirnov, İbn Ərəbinin ən yaxşı tədqiqatçılarından biri bu görüşlər haqqında yazmışdı: «Desək, yanılmarıq ki, orta əsrlər insanı həyatın hər bir anının məna ilə aşılandığı bir dünyada yaşayır və.. bu anlamda haqqında bəhs edilən məna bu an mövcud olan nəsnənin sərhədləri ilə qapanmır, gələcəyə uzanır və əbədiyyətlə bağlanır. Bu insan dibsiz və irrasional sonsuzluğu tanımır. Onun üçün maddi dünya fiziki baxımdan olmasa da fikirdə, mənada əl çatan səma sferasının sərhədlərini qapsayır və istənilən varlığın qurulduğu görünən elementləri yaxşı tanıyır. Dünya evi onun üçün yaradılıb və ona tabedir, çünki insan dünyanın ən ali varlığıdır, yaradıcılığın ən son həddidir. Orta əsrlər insanı qəfildən özü haqqında oturuşmuş təsəvvürləri dağıtma təhlükəsinin olmadığı sabit dünyada yaşayır...».

Başqa sözlə desək, bu dünya əbədiyyətə aparan yolda müvəqqəti dayanacaq olsa da, insana yaxın və anlaşıqlıdır. Mistisizmdə o, daha da şəffaflaşır: hər bir hadisənin içindən hadisələrin rəngarəng mozaikasını bir məqama düyümləyən bir məna doğulur. Ənənəvi dini təsəvvürün ayırdığı Allah və onun yaratdığı insan mistik üçün yerin və göyün, əbədinin və faninin bir yerdə olduğu məqmada qovuşur. Demək, sufi üçün təkcə dünya evi deyil, onun mənbəyi-başlanğıcı da «əllə toxunan məsafədədir». Dünyada insanın əliylə toxuna bilmədiyi heç nə qalmır...         


Aydın məsələdir ki, orta əsrlər başa çatdıqdan sonra bu təsəvvür də köklü təbəddülata uğradı. Sufi – yerlə göyü birləşdirən, hər bir əşyanın və nəsnənin üzərinə işıq salan, onu tanıdan bir fiqurdur, bu fiqur aradan qalxdıqdan sonra səhnə başqa təsəvvürlərin, fərqli yaşama qaydalarının meydanına çevrilir. Canlı varlıq – mediator aradan qalxdıqdan sonra bütün hadisələr bənzətmə üsulu ilə qurulur, tarix səhnəsində sadəcə orta əsrlər mahiyyətinin oyunu çıxarılır – ancaq tərs üzünə... Axundovun «...Dərviş Məstəli Şahında» bu mediator təlxəklə əvəz edilir. Yeni dövr oyun əsrdir. Hər bir hadisə pərdə arxasına qədər uzanır, bura çatan kimi, həqiqi mahiyyətini əldə edərək dünyanın üstünə yeriyir (..ya Məlixa!), dünyanı dağıdır, daş üstə daş qalmır. Bu oyun qəliz siyasət sferasını formalaşdırır, orta əsrlərin insan anlayışı atrofiyaya uğrayır, dibsiz, sərhədsiz və...mənasız bir dünya yaranır. Bu formulun içindəki qəliz oyunlar indiki dövrdə də davam edir. Eynən Axundovun komediyasında olduğu kimi, əvvəl oyunun daşları düzülür, müəyyən hadisələr sırasının məntiqi «qarışdırılır», çalxalanır, o vaxta qədər çalxalanır ki, görünən mahiyyət itsin...
    
Yeni qurulan oyunda hadisənin əsl mahiyyətinə deyil, onun oxşarına istinad edilir, bu iş təkrarlandıqca nəyin yalan, nəyin doğru olmasının sərhəddi itir, meydana övliya libasında baş kəsənlər gəlir. /525.az/

Yenililklər
11.12.24
İzzəddin Həsənoğlu və Mirzə Ələkbər Sabirin Türkiyədə nəşr olunmuş kitablarının təqdimatı olub
05.11.24
Azərbaycanlı alim Özbəkistanın Milli televiziya  kanalının məşhur “Shirchoy” verilişinin qonağı olub
29.10.24
Kinonun işğala dirənişi - İstanbulda müzakirə
19.10.24
Bədirxan Əhmədlinin “XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” 3 cildlik kitabı çap olunub
15.10.24
Cəfər Cabbarlı Mükafatı təqdim olunub
15.10.24
Füzulinin həyat və yaradıcılığının tədrisinə dair yeni kitab nəşr olunub
11.10.24
Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatının adı açıqlanıb
10.10.24
XV Bakı Beynəlxalq Film Festivalının bağlanış mərasimi keçirildi
09.10.24
Mikayıl Azaflının “Haqq aşığı yaranıbdı qəm çəkə” kitabı işıq üzü görüb
09.10.24
Asif Rüstəmlinin “Cəmo bəy Cəbrayılbəyli: həyatı və bədii yaradıcılığı” kitabı işıq üzü görüb
09.10.24
Anar Məcidzadə - Nə yaltaqlıq elə, nə quyruq bula...
03.10.24
Azərbaycan dastanlarınıın folklor semantikası
27.09.24
“Əta Tərzibaşı Kərkükün milli tədqiqatçısı” adlı kitabın təqdimatı olub
27.09.24
Lütviyyə Əsgərzadənin “Şeyx Məhəmməd Rasizadə” kitabı işıq üzü görüb
27.09.24
“Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı” jurnalının növbəti sayı çap olunub
27.09.24
Vaqif Yusiflinin “Məmməd Araz dünyası” kitabı işıq üzü görüb
27.09.24
Azad Qaradərəli - Kədərli yazların doğurduğu sevinc
09.09.24
Azərbaycan yazıçısının kitabı Təbrizdə nəşr olunub
09.09.24
“Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev. Nəşr edilməmiş əlyazmaları”  kitabı nəşr edilib
09.09.24
Venesiya Film Festivalında “Qızıl Şir” mükafatının qalibi məlum olub
08.09.24
Venesiya Film Festivalında Azərbaycan filmləri nümayiş olunub
07.09.24
Şərqşünaslıq İnstitutunda “Əhməd Nədimin poetikası” kitabı çapdan çıxıb
27.08.24
Azad Qaradərəli - Alman şərqşünasın hekayələrim haqqında yazdıqları
09.08.24
Milli kino günündə “Tənha insanın monoloqu”
08.08.24
Turan Film Festivalı Laçın şəhərində keçiriləcək
02.08.24
Federiko Qarsia Lorka -  Bu çılpaq bədən at nalları dəyməyən...
12.07.24
Yelisaveta Baqryana - Ah, belə gecələr əzabdır dostum!
11.07.24
Azad Qaradərəlinin əsərlərinin beşinci cildi cap olunub
08.07.24
“Narqız” qısametrajlı animasiya filminin istehsalı davam edir
05.07.24
"Dünya ədəbiyyatı" jurnalının Çeçenistan sayı işıq üzü görüb
03.07.24
“Ulduz” jurnalı oxucuların görüşünə yeni təqdimatda gəlib
02.07.24
Frans Kafka - Hökm
25.06.24
Mədəniyyət Nazirliyi senzura ittihamlarına aydınlıq gətirib
25.06.24
Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqı Şirvanda kino günlərinə başlayır
22.06.24
Şahid ifadəsi - Zərdüşt Əlizadə yazır...
13.06.24
“Divanü lüğat-it-türk”ün II və III cildləri nəşr olunub
13.06.24
“Ulduz” jurnalının may nömrəsi çap olunub
13.06.24
Azərbaycanda aparıcı teatrların siyahısı təsdiqlənib, işçilərin maaşları artırılıb
05.06.24
Özbəkistanlı şairlərin şeirləri Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək nəşr olunub
05.06.24

Qulu Ağsəs haqqında yeni kitab çap edilib

©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.