Ülvi Babasoy - Madam Bovari kim idi
21.07.16

- Maraqlıdır, bu romanda qadın obrazını necə yaratmısız? Bağışlayın, sanki qadın cildinə girmisiz. Yəqin ki, bir qadının hiss və duyğularını, düşüncələrini təsvir etmək asan deyil. Bəs necə bacarırsız bunu?

- Məşhur fransız yazıçısı var. Flaubert. Onun “Madam Bovari” romanında baş qəhrəman Emma Bovaridir. Flaubertə sual verirlər ki, madam Bovari kimdir? Yazıçının cavabı çox maraqlıdır. “Madam Bovari mənəm”. Hər bir qəhrəman bu və ya digər dərəcə də yazıçı özüdür. Tutalım ki…

Yaşlı nəsil yazıçılarımızdan “Madam Bovari mənəm” əhvalatını dəfələrlə eşitmişik. Müsahibələrində, çıxışlarında, görüşlərdə. Bu məsələyə fərqli yanaşan bircə nəfər də tapmarsız onların arasından. Halbuki, Gustave Flaubert “Madam Bovari mənəm” deməyib. Bu məşhur sözlər Ameli Boske adında gənc və istedadsız bir xanım yazıçıya aiddir. Flaubert romanlarına kölgə salan, daha çox bu ifadəni yaddaşlara həkk edən ayaqlı və yeriyən yalan. Xırda bir yalan madam Boskeni də yaşadır. Günümüzəcən gəlib çıxan adi bir insan Amelinin böyük yazıçının gələcək taleyinə miqyaslı təsiri. Tarixin ironiyası necə də nəhəng və davamlıdır. Hər nə qədər hadisənin “Flaubertə aid” hissəsi məşhur olsa da. Bu sözlər ədəbiyyat erası sona çatanda belə Flauberti yaşadacaq.
“Madam Bovari mənəm” ifadəsinə 16 yaşımda rast gəlmişdim. Onda Flaubertdən bir cümlə də oxumamışdım. Beş il Flaubert adlı bir yazıçının, “Madam Bovari” adlı romanı barədə qaneedici bir məlumatla kifayətlənməyə bəs etmişdi. Qəribədir ki, tarix və həyat Flaubertlə həmişə məzələnib. Nə öz dövründə, nə də ki, sonrakı illərdə “Madam Bovari” əsəri tam anlaşılmayıb. Roman Fransaya təzə yayılanda neqativ, qeyri-etik əsər kimi qiymətləndirildi.

Böyük tənqidçi Sent-Bev romanı heç bir pozitiv dəyəri və xarakteri olmaması ilə tənqid edirdi. Sonrakı mərhələrdə də yeni bir şey olmadı. Bu dəfə meşşan mühit və təfəkkürü tənqid edən bir roman kimi baxıldı. Əyalət və şəhər əxlaqını qarşılaşdırnalar da az deyildi. (Həqiqətən, belə bir əxlaq bölgüsü varmı?) Anri Ruaya Flaubertin həqiqi dəyərini almadığını düşünür. Çox dəqiq fikirdir. Əslində hər şey çox aydındı. Ancaq sənətin dilində, sənətin tarixində və ifadəsində. Flaubertin nəyi kəşf etməsinə baxmaq lazımdı. Ekzistensialistlər XXəsrdə gəldilər ədəbiyyata. Flaubert onları bir əsr qabaqladı.
“Madam Bovari” mənəvi boşluqda çabalamağın romanı idi. İtaətkar və sadə Emmanı nə dəyişdi. Sevgisizlik, ünsiyyətsizlik. Şarl texniki həyat yaşayır. Evdən işə, işdən evə və yenə iş… Donuq həyat. Bezdirici ünsiyyət(sizlik). Bu vəziyyət Emmanı təngə gətirir. O, Leon və Rodolfu da sevmir. Müvəqqəti olaraq içindəki boşluğu doldurmaq üçün onlarla vaxt keçirir. Emma hər şeyin fərqindədir. Çox yaxşı dərk edir ki bunun sonu yoxdu. Flaubert qəhrəmanının daxilini, hisslərini təfsilatı ilə şərh etsəydi uğurlu alınmazdı. Emmanın çarəsziliyi məhz ölümlə sonlana və aydınlana bilərdi.

Flauberti anlamaq üçün yenə özünə qulaq asmaq lazımdı. 1852-ci ildə yazırdı:

“Məndə iki ayrı ədəbidilə malik iki ayrı şəxsiyyət var. Biri söz doğmağın, lirizmin, başgicəlləndirici xəyalların, uçuşların, cümlə ahənglərinin, yüksək fikirlərin həvəskarıdır; O birisi isə əlindən gəldiyi qədər həqiqəti araşdıran, ən kiçik hadisəni də böyük bir hadisə qədər nümayiş etdirmək istəyən, istehsal etdiyi şeyi maddi olaraq hiss etdirmək istəyən şəxsdir”.

Emmanın ölümünə qədər olan həyatı doğulan sözlərin lirik, şeirsəl, duyğulu tərəfləridir. Burda Flaubertin birinci şəxsiyyəti qəhrəmanın həyatını sənətləşdirməklə məşğuldur. Dediyim kimi, ekzistensialistlərdən qabaq bu işlər Flaubert tərəfindən görülmüşdü. Absent içən Emmanın can verməsi oxucunun hadisəni maddi olaraq hiss etdiyi anlardır. Artıq yaşaya bilməzdi o. Ovunmaq üçün başqa kişilərlə oldu. Alınmadı. Heç nə dəyişmədi. İnsanlardan əlin üzdü. Heç olmasa cansız, bəzək-düzəkli əşyalarla təsəlli tapmaq istədi. Bundan da bir şey çıxmadı. Və ölüm xilas etdi onu.. Bəzən ölümün qurtuluş ola biləcəyini kəşf etmişdi Flaubert. Anna Kareninanı yada salaq. O günahlardan xilas olmaq, tanrıya qovuşmaq üçün qatarın altını seçmişdi. Emma isə yaşamağın mümkünsüzlüyünü görüb tanrıya etiraz edir. Yaşama etiraz edir. Sənətin demək istədiyi də buydu. Yoxsa Emma çox şey istədi həyatdan. Emma əxlaqsızdı. Emma ərini aldatdı. Cəzası da ölüm oldu. Bu qədər bəsit və suni fikirlər romana xas ola bilməz.

Şarlın ölümü və Bertanın kimsəsiz qalmasında ikisi bir aradadı. Flaubertin ədəbiyyat şəxsiyyətlərini deyirəm. Şarl da canın qurtardı. Bəs Berta? O yaşamaq kimi ağır və çətin yükü seçdi. Flaubertin böyüklüyü burdadı.O, “Madam Bovari” ilə Kafkanı təsirləndirdi. Kafka da bütün zamanları qabaqladı. Bu günəcən olan ədəbiyyatı. Beləcə sənətin ömrü uzandı. Başqalarına da keçdi bu vərəsə. Başqa zamanlarda başqa məqamların kəşfi yarandı...

Doğurdan da “Madam Bovari mənəm” tarixin gülünc və axmaq məzəsidir. Əyalət və şəhər əxlaqı, kübar cəmiyyət, meşşan kimi açar sözlərlə Flauberti təhlil etməyin isə sənətlə heç bir əlaqəsi yoxdu. Yolunu azmış fikirlər, dar düşüncələr sənət tarixinin kənarında lazımdı. Bəzən də faydalıdı. “Madam Bovari mənəm” əhvalatı kimi. Yoxsa hardan missal gətirərdik? Kimdən əlac umardıq? /oxuzali.az/

Yenililklər
05.11.24
Azərbaycanlı alim Özbəkistanın Milli televiziya  kanalının məşhur “Shirchoy” verilişinin qonağı olub
29.10.24
Kinonun işğala dirənişi - İstanbulda müzakirə
19.10.24
Bədirxan Əhmədlinin “XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” 3 cildlik kitabı çap olunub
15.10.24
Cəfər Cabbarlı Mükafatı təqdim olunub
15.10.24
Füzulinin həyat və yaradıcılığının tədrisinə dair yeni kitab nəşr olunub
11.10.24
Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatının adı açıqlanıb
10.10.24
XV Bakı Beynəlxalq Film Festivalının bağlanış mərasimi keçirildi
09.10.24
Mikayıl Azaflının “Haqq aşığı yaranıbdı qəm çəkə” kitabı işıq üzü görüb
09.10.24
Asif Rüstəmlinin “Cəmo bəy Cəbrayılbəyli: həyatı və bədii yaradıcılığı” kitabı işıq üzü görüb
09.10.24
Anar Məcidzadə - Nə yaltaqlıq elə, nə quyruq bula...
03.10.24
Azərbaycan dastanlarınıın folklor semantikası
27.09.24
“Əta Tərzibaşı Kərkükün milli tədqiqatçısı” adlı kitabın təqdimatı olub
27.09.24
Lütviyyə Əsgərzadənin “Şeyx Məhəmməd Rasizadə” kitabı işıq üzü görüb
27.09.24
“Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı” jurnalının növbəti sayı çap olunub
27.09.24
Vaqif Yusiflinin “Məmməd Araz dünyası” kitabı işıq üzü görüb
27.09.24
Azad Qaradərəli - Kədərli yazların doğurduğu sevinc
09.09.24
Azərbaycan yazıçısının kitabı Təbrizdə nəşr olunub
09.09.24
“Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev. Nəşr edilməmiş əlyazmaları”  kitabı nəşr edilib
09.09.24
Venesiya Film Festivalında “Qızıl Şir” mükafatının qalibi məlum olub
08.09.24
Venesiya Film Festivalında Azərbaycan filmləri nümayiş olunub
07.09.24
Şərqşünaslıq İnstitutunda “Əhməd Nədimin poetikası” kitabı çapdan çıxıb
27.08.24
Azad Qaradərəli - Alman şərqşünasın hekayələrim haqqında yazdıqları
09.08.24
Milli kino günündə “Tənha insanın monoloqu”
08.08.24
Turan Film Festivalı Laçın şəhərində keçiriləcək
02.08.24
Federiko Qarsia Lorka -  Bu çılpaq bədən at nalları dəyməyən...
12.07.24
Yelisaveta Baqryana - Ah, belə gecələr əzabdır dostum!
11.07.24
Azad Qaradərəlinin əsərlərinin beşinci cildi cap olunub
08.07.24
“Narqız” qısametrajlı animasiya filminin istehsalı davam edir
05.07.24
"Dünya ədəbiyyatı" jurnalının Çeçenistan sayı işıq üzü görüb
03.07.24
“Ulduz” jurnalı oxucuların görüşünə yeni təqdimatda gəlib
02.07.24
Frans Kafka - Hökm
25.06.24
Mədəniyyət Nazirliyi senzura ittihamlarına aydınlıq gətirib
25.06.24
Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqı Şirvanda kino günlərinə başlayır
22.06.24
Şahid ifadəsi - Zərdüşt Əlizadə yazır...
13.06.24
“Divanü lüğat-it-türk”ün II və III cildləri nəşr olunub
13.06.24
“Ulduz” jurnalının may nömrəsi çap olunub
13.06.24
Azərbaycanda aparıcı teatrların siyahısı təsdiqlənib, işçilərin maaşları artırılıb
05.06.24
Özbəkistanlı şairlərin şeirləri Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək nəşr olunub
05.06.24

Qulu Ağsəs haqqında yeni kitab çap edilib

24.05.24
Kino şirkətlərinə yeni imkan: post-prodakşna dəstək
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.