(Minerva kartonları. Bompiani 2000)
İnternetdə necə yaxşı yazmaq haqqında bir sıra təlimat tapdım. Özümünküləri əlavə edirəm, bəzi variatsiyalarla, düşünürəm ki, çoxlarına faydalı ola bilər, xüsusilə də yazıçılıq kurslarına gedənlərə. 1. Alliterasiyalardan qaç, bəzi sarsaq beyinləri sarmaşıqtək sarsa da.
2. Demək olmaz ki, felin lazım forması qadağandır; əksinə, lazımdırsa istifadə olunmalıdır.
3. Sabit ifadələrdən qaç: boyat şorbadı.
4. Nə vaxt istəyirsən yaz, yemək vaxtından başqa.
5. Kommersiya ixtisarlarından & abreviaturalardan və s.- dən istifadə etmə.
6. Yadında saxla (özü də yaxşıca) - mötərizə ( hətta son dərəcə vacib sayılırsa da), təhkiyənin ipini qırır.
7. Diqqətli ol ki, həzmetmən pozulmasın... fasilə üçnöqtələri qoymaqdan.
8. Dırnaq açmaqdan az istifadə et: bu, “son” deyil.
9. Heç vaxt ümumiləşdirmə.
10. Xarici sözlər həqiqətən də, bon ton ola bilməz.
11. Sitatlarda simic ol. Emerson düz deyirdi: “Sitatlara nifrət edirəm. Mənə yalnız özün bildiyni söylə”.
12. Müqayisələr elə söylənmiş ifadələr kimidir.
13. İzafi olma; bir şeyi iki dəfə təkrar etmə. Təkrarçılıq israfçılıqdır (izafi deyəndə mənasız izah etmə nəzərdə tutulur ki, oxucu onu artıq bilir).
14. Ədəbsiz sözləri yalnız tırıqçılar işlədir.
15. Həmişə azmı dərəcədə və yainki çoxmu dərəcədə, konkret ol.
16. Mübaliğə ifadə vasitələrinin ən adisidir.
17. Tək bir sözdən ibarət ifadələri işlətmə. Poz!
18. Özünü həddən artıq ötkəm metaforalardan qoru: onlar ilanın pulları üstündəki qu tükü kimidir.
19. Vergülləri, yerində, qoy.
20. Nöqtəli vergüllə iki nöqtənin funksiyası arasındakı fərgi bil: hətta asan olmasa da.
21. Ədəbi dildə lazım olan ifadəni tapa bilməsən də, dialektdəki ifadələrə heç vaxt müraciət etmə: İt özü nəmənədi ki, yunu da nə bir zad ola.
22. Düşünülməmiş metaforalardan istifadə etmə, sənə “nəğmə” kimi görünsələr də: onlar relslərdən düşən sonaya bənzər.
23. Doğrudanmı ritorik suallara ehtiyac var?
24. Lakonik ol, calış uzun-uzadı ifadələrdən qaçaraq və ya onları “diqqətli olmayan oxucunu mütləq yayındıracaq” xüsusiləşdirilmiş ifadələrə bölməklə, fikirlərini az sayda mümkün sözlərlə yığcam şəkildə yerləşdirəsən ki, sənin şərhinin, mediyanın hökmü altında qərar tutmuş və şübhəsiz ki, (xüsusilə də mənasız və ya, hər halda vacib olmayan düzəlişlərlə dolu ikən) zəmanəmizin faciələrindən birinə çevrilmiş informasiya tullantılığında iştirakı olmasın.
25.Vurğular səhvsiz və mənalı olmalıdır, – düşünmək lazımdır, başla!
26. Kişi cinsindən olan isimlərdən qabaq gələn qeyri-müəyyən artikl apostroflanmır(1).
27. İbarəli olma! Təmkinli davran da nidalarla!!
28.Alınma sözlərin hətta ən pis angaje olunanları belə, xarici ifadələrin təsirini artırmır.
29. Beaudelaire, Roozewelt, Nieztşhe və bu kimi xarici adları düzgün yaz(2).
30. Bəhs etdiyin müəllif və personajların adlarını dəqiq çək, perifrazasız, filansız. XIX əsrin böyük yazıçısı, “5 may”ın müəllifi belə edirdi(3).
31.Şərhin əvvəlində
captatio benevolentiae(4) - dən istifadə et, oxucuya olan dərin minnətdarlığını bildirməkdən ötrü (yəni o dərəcədə gicsız ki, nə dediklərimi qanmırsız ?).
32. Orfaqrafiyaya ciddi riayət et.
33. Susmağın nə dərəcədə usandırıcı olduğunu yadına salmaq mənasızdır.
34. Çox da tez-tez sətir başına keçmə.
Heç olmasa buna ehtiyac olmayanda.
35. Heç vaxt şəxs əvəzliklərini zat aliləri kimi cəmdə işlətmə. Biz qəti əminik ki, bu son dərəcə pis təsir bağışlayır.
36. Səbəblə nəticəni qatma: səhv edərsən, çaşarsan.
37. Nəticənin məntiqi olaraq çıxış nöqtəsindən irəli gəlmədiyi cümlələri qurma: hamı belə eləsəydi çıxış nöqtəsi nəticədən irəli gələrdi.
38. Arxaizmlərə,
hapax legomenalara(5) və digər az işlənən leksemlərə, eyni ilə də rizomatik
deep structures-lərə(6) uyma; baxmayaraq ki, onlar sənə qrammatik differensiallığın bir çox epifaniesi kimi görünür və süni surətdə dekonstruktiv dəyişiklik törədirlər; ancaq bundan da pis o olardı, əgər onlar son dərəcə ekdotik hazırlıq keçənlərin seçimində tanınmasaydılar, belə ki, həmsöhbətinin resepsiyasının koqnitiv imkanlarını üstələyirlər.
39.Uzunçu olma, ancaq, o da lazım deyil ki, deyəsən ondan da az ki...
40. Bitmiş bir cümlədə olmalıdır.
İtalyan dilindən tərcümə edən: Cəmşid Cəmşidov
(1) İtalyan dilinin spesifik xüs.- Müəllif “apostroflanmır” deyə tövsiyyə etsə də, kişi cinsindən olan “artikl” sözünü (uno articolo) “un` articolo” kimi apostrofla işlədir.
(2) İtalyan dilində xarici adların həmin dillərdə olduğu kimi autentik formada yazılmasına işarədir: Bodler –Beaudelaire, Ruzvelt – Roozevelt, Nitsşe – Nieztshe və s.
(3) İtalyan ədəbiyyatının klassiki Alessandro Mandzoni (1785 – 1873 ) nəzərdə tutulur.
(4) Captatio benevolentiae - hərfi tərcüməsi: hüsn-rəğbət qazanmaq (latın); bəzi əsərlərin əvvəlində müəllifın rəğbət doğurmaq məqsədi ilə oxucuya və ya oxuculara lütfkar müraciəti.
(5) Hapax legomena - bircə dəfə deyilmiş (yunan.) . Mətndə bir dəfə adı çəkilən əşya, deyilən söz ...
(6) Deep structures - dərin strukturlar (ingilis). Dönüşümcü (transformasiyalı) qrammatikada cümlənin təsəvvür edilmə forması.