Aydın Dadaşov - Rac Kapur. Çarlz Çaplinin izi ilə
24.01.17

Hindistanın tanınmış teatr rejissoru Prithviracın istedadlı oğlu Rac Kapurun öz ssenarisi üzrə quruluş verdiyi “Avara” filminin (1951) qızğın məhkəmə prosesini təsvir edən ilk epizodunda Raqunatı (Prithvirañ Kapur) öldürməyə cəhd edən müdafiəçisi, vəkil kimi ilk işi olan Ritanın (Nargiz) müttəhimin müdafiəsinə qalxması hadisəli ekspozisiyanı canlandırır. Vəkil Ritanın Raqunata ünvanladığı “Arvadınızı niyə küçəyə atdınız?” sualından sonra canlanan xatirədə məhsul bayramı ilə bağlı kütləvi xor və rəqs səhnələrinin struktura daxil olması fonunda mühitin mənzərəsi yaradılır. Qan düşmənçiliyi zəminində Caqanın (K.N.Singh) qaçırdığı Raqunatın arvadının hamilə olduğunu bilərək qadını geriyə qaytarmaqla doğulacaq uşağı oğru kimi böyüdəcəyinə söz verməsi keçmişlə bağlı intiqam hissinin miqyasını canlandırır. Əri Raqunatla söhbətində Caqanın həmin mövzuya: “Ədalətlinin oğlu ədalətli, oğrunun oğlu oğru olmalıdır”, – deyə toxunması Hindistanda insanları zümrələrə bölən problemi gündəmdə saxlayır. Caqa ilə arvadının izdivacından şübhələnən Raqunatın əməli dramaturji düyünə rəvac verir. Bu məqamda yağışlı havada gecənin qaranlığında Racın dilindən səslənən nəğmənin səsinin yenicə dünyaya gələn körpənin səsinə qarışması emosionallığı artırır. Vəkil Ritanın məhkəmə çıxışının mətni fonundakı təsvirdə tədricən böyüyüən Racın gələcəkdə avara olacağını bildirməsi ilə oğlunu vəkil görmək istəyən anasının haqq-ədalətin bərpasını önə çəkməsi filmin ideyasını səciyyələndirir. Racın daima yanında olan qızın Raqunatın dostunun qızı olması informasiya gerçəkliyini artırır. Dostuna qızının avara oğlanla oturub-durmasından çəkinməyi tövsiyə edən Raqunatın yetərincə cavablandırılması xeyir-şər qarşıdurmasını səciyyələndirir. Küçədə çəkmə silməklə təhsilini davam etdirən Racın məktəbdən qovulması sosial problemi gündəmdə saxlamaqla onun vidalaşmaq istədiyi Ritanın da başqa şəhərə yollandığını öyrənməsi epizodu şəxsi motivdə tamamlayır. Anasının xəstələndiyini bilsə də, avara dostlarının zorakılığından qurtula bilməyən Racın qarşılaşdığı Caqa tərəfindən həyatın dibinə atılması əks mövzunu qabardır. Caqanın yaxasından tutub iş tələb etməklə mövzunu tənzimləyən Rac sosial ideyanın təzahürünü canlandırır. Xəstə anasını sakitləşdirib çörək oğurlayan Racın buna görə həbsə atılması və cinayətkar mühitdə böyüməyə vadar olması “Avara” nəğməsinin mətni hesabına yetərincə əsaslandırılsa da, filmin təsvir həllində Çarlz Çaplinin oyun elementlərinin, hərəkətlərinin təkrarlanması nəzərdən qaçmır.

Uzun ayrılıqdan sonra anasına guya xaricdə təhsil aldığını bildirən Racın evin divarında Ritanın şəklini görməsi sevgi motivini gündəmdə saxlayır. Oğlunun əşyaları arasında gizlətdiyi silahı görən ananın təşvişə düşməsi, Racın gəldiyi gecə barındakı rəqqasənin musiqi sədaları altında rəqsi cinayətkar mühiti canlandırır. Növbəti səhnədə Caqanın planlaşdırdığı qarət zamanı istifadə olunan avtomaşının  Ritaya məxsus olması cinayətkar və sevgi motivlərini birləşdirir. Ritanın çantasını oğurlayan Racın guya ki çantanı oğurlayanı izləyib hasarın o biri tayındakı mübarizəni səsləndirməsi Çaplinsayağı metodun təkrarını davam etdirir.

Ritanın zəngin malikanəsinə royal kökləyicisi kimi gələn, keçmiş sevgilisini görməklə oğurladığı əşyanı döşəməyə atmaqla sevginin mənəvi gücünü göstərsə də,zənginlərin imtiyazını, kasıbların məhkumluğunu diləgətirən Racın qızın masanınüzərindəki uşaqlıqşəklini görüb tanımasısadəlövh görünür. Tək-tənha otağında məhəbbət nəğməsi oxuyan Ritanın evə gələn atalığına Rac haqqında söhbət açması sosial problemi gündəmdə saxlayır. Növbəti səhnədə çimərlikdə Racla görüşən Ritanın zarafatla onu vəhşi adlandıranda yaranan gərginlik problemin audioviziual həllini verə bilməsə də, bu epizod hind kinosunun ilk açıq-saçıq səhnəsi sayılır. Dostunun qızı kimi himayədarlıq etdiyi Ritaya avara Racla oturub-durmağı məsləhət görməyən Raqunatın qətiyyətinin gənclərin sevgisini alovlandırması uğurlu dramaturji maneəyə çevrilir. Yuxusundakı mühitdə alovlar arasında qalan Racın birgə duet oxuduğu Rita ilə sevgisinə nəhəng buddanın önündə qovuşmağa çalışması xeyir-şər qarşıdurmasını simvolçuluqla həll edir. Bu yuxuda Caqanın iri bıçağını sevgililərə tuşlaması, fasiləsiz olaraq Ritanı haraylayan Racın yuxudan hövlnak ayılaraq bəd əməllərdən əl çəkəcəyinə tövbə etməsi ideyanı dini motivdə tənzimləyir. Zavodda fəhlə kimi çalışsa da, keçmişdə oğru olduğu üzə çıxan Racın işdən qovulması vəziyyətin çıxılmazlığını maneələri dəf etmək yolu ilə tənzimləyir. Ritanın ad gününə hədiyyə almaq üçün Caqadan min rupi istəyən Racın təsadüfən rastlaşdığı Raqunatdan əlindəki boyunbağını oğrulara məxsus tərzdə çırpışdırması əşyanı zidiyyətin daşıyıcısına çevirir. Bütün hadisələrdən agah olub Racın anasının yanına gələn Ritanın sevgilisinin taleyini öyrənməklə məhəbbəti uğrunda qətiyyətli mübarizəyə girməsi ideyanı çiçəkləndirir. Ritadan uzaqlaşması müqabilində Raqunatın pul təklif etdiyi Racı sonda evindən qovması qarşıdurmanı qızışdırır. Polislərin təqibindən qaçaraq Racın evinə soxulan çarəsiz ananı boğmağa çalışan Caqanın nəticədə cinayətə sürüklədiyi qəhrəman tərəfindən öldürülməsi şərin cəzalandırılmasınıgözönü hadisədə səciyyələndirir. Gerçəkliyi aşkarlayaraq məhkəmədə vəkil kimi çıxış edən Ritanın Raqunatın Racın doğma atası olduğunu sübuta yetirməsi, ərini  uzun illərin ayrılığından sonra görən ananın maşın altında qalaraq yaralanması və son nəfəsində oğluna həqiqəti söyləməsi dramaturji düyünün açılışına yönəlir. Anasının intiqamını almaq üçün bıçaqla üstünə gəldiyi atasını öldürmək qərarından vaz keçən Racın məhkəməsi haqq-ədalətin təntənəsinə çevrilir. Sonda vəkil Ritanın ölüm cəzasından xilas etdiyi  Racı  gözləyəcəyinə söz verməsi filmi xeyrin şərti qalibiyyəti ilə tamamlayır.

Kinorejissorluq peşəsində Çarlz Çaplinin izi ilə gedən Rac Kapurun “Alov” və “Yağış”dan sonra üçüncü rejissor işi olan “Avara” filmi 1953-cü ildə Beynəlxalq Kann kinofestivalına təqdim edilib, əsas mükafatı qazanmasa da, satış hüququ üçün SSRİ də daxil olmaqla doqquz ölkəyə satılması müəllifə qazancla bərabər,şöhrət dəgətirir.

1955-ci ildə “Smena” jurnalının 3-cü sayında “Qalib xalqın qüdrəti” məqaləsində üç il ərzində ərsəyə gətirdiyi “Avara” filminin çəkilişləri ilə bağlı Rac Kapurun: “Məhkəmə zalının, həbsxananın, gecəqonduların, varlı hakimin mülkünün, səs-küylü küçələrin, sakit məhəllələrin və hətta qumlu çimərliyin çəkilişləri naturada deyil, qurulan dekorlarda aparıldı”  xatirəsi, əslində, sabit işıq mənbələrinin dəyişməzliyinin çəkiliş prosesinin tənzimlənməsinə yaratdığı imkanı şərtləndirsə də, teatrallığın ekran hadisələrinin reallığına mənfi təsirini də qabardır.

 “Bakı” qəzetinin 25 sentyabr 1969-cu il buraxılışında “Dost xalqın kino sənəti” məqaləsində Əlisəttar Atakişiyev şəhəri¬mizdə qonaq olan Rac Kapurla görüşünün bir məqamını xatırlayır. Yaradıcılığına vurğunluğunu gizlətmədiyi A.P.Çexovun əsərlərindən biri əsasında film çəkmək istədiyini dilə gətirməklə ““İt gəzdirən qadın”ı seçdim, bu zaman İosif Xeyfitsin gözəl filminə baxıb bu fikirdən vaz keçdim”  – deməsi Rac Kapurun əsl sənət nümunələrinə yüksək dəyər verdiyini təsdiqləyir.

Yenililklər
26.04.24
Mahir N. Qarayev - Mənə o dünyanı göstər, İlahi
25.04.24
Bakıda Çingiz Aytmatovun abidəsinin açılış mərasimi
25.04.24
Abbasqulu ağa Bakıxanovun “Riyazül-qüds” əsəri nəşr olunub
25.04.24
Mədəniyyət Nazirliyi “Nəşrlərin satın alınması müsabiqəsi”ni elan edir
24.04.24
Azərbaycanlı rejissorun ekran əsəri Kann Film Festivalının qısametrajlı filmlər müsabiqəsinə seçilib
24.04.24
IV Kitabqurdu Müəllimlərin Oxu Marafonu elan edilir
24.04.24
Nazir: Bakıdakı Qırğız Mədəniyyəti Günləri mədəni əlaqələrdə yeni səhifə açacaq
24.04.24
TRT-Avazın Baş koordinatoru: AzTV ilə birgə çoxlu layihələr reallaşdırırıq - MÜSAHİBƏ
24.04.24
İntiqam Yaşarın yeni şeirlər kitabı çap olunub
24.04.24
Həmid Herisçinin yeni kitabı çap olundu
24.04.24
Saday Budaqlı: Yazan adam gərək sözü hiss eləsin
24.04.24
Bakıda Qırğız kino günlərinin açılışı olub
04.04.24
Kino Agentliyi gənc kinematoqrafçılara dəstək məqsədilə Alternativ Kino  Akademiyası təsis edib
15.03.24
Türk mədəni irsinin qorunması üçün vahid mexanizm formalaşdırılmalıdır
15.03.24
Gülnar Səma - Ulucay Akifin “Pul axtaranlar”ı
13.03.24
“Kinomuzu yaradanlar, Kinomuzu yaşadanlar” layihəsinə start verilir
13.03.24
Mehriban Ələkbərzadə: “Əsrə bərabər gün” tamaşası dünən, bu gün, sabah kontekstində yaşadığımız əsrə baxışdır
13.03.24

Azərbaycan London Beynəlxalq Kitab Sərgisində təmsil olunur

11.03.24
"Oskar" mükafatının qalibləri məlum olub
06.03.24

Dövlət sifarişi ilə “Kür - çaylar anası” sənədli filmi istehsalata buraxıldı

03.03.24
Asif Rüstəmli - Azərtac nə vaxt yaradılıb?
29.02.24
Abbasəli Xankişiyev - Dağlar kimi məğrur saxla başını
29.02.24
Əlirza Zihəq - Şuşa zəfəri
29.02.24
II Kitabqurdu Payız Oxu Marafonunun qalibləri mükafatlandırılıb
27.02.24
Azərbaycan Respublikası Kino Agentliyinin fəaliyyəti qənaətbəxşdir
23.02.24
Kənan Hacı - Korifeyin həyatını cəhənnəmə çevirən Dahi - Mahir Qarayevin "Sonuncu korifey" romanı üzərinə qeydlər
10.02.24
Öz nəğməmlə tək qalmışam indi mən - Höte
08.02.24
Gülnar Səmanın “Sözümüz sözdür-2” kitabı “GlobeEdit” nəşriyyatında çap olunub
01.02.24
Rus poeziyasının Gümüş dövrü - Seçmə şeirlər
01.02.24
Rəşad Səfər - Çığıranlar və çığırmayanlar
29.01.24
“İsveç nəsr antologiyası” ilk dəfə Azərbaycan dilində
29.01.24
Küyülü Nəccari Səid - Olumla ölüm arasında
29.01.24
Qulu Ağsəs haqqında kitab işıq üzü görüb
27.01.24
Natəvana "yaxılan" qara və qırmızı boyalar - Fərid Hüseyn yazır
25.01.24
Mahir N. Qarayev - Qara maskalı qatil
25.01.24
Tanınmış alim Paşa Kərimov vəfat edib
25.01.24
Fərid Hüseyn - Sözümüzü Allaha çatdırana vida
24.01.24
Vaqif Sultanlının “İnsan dənizi” romanı Təbrizdə yayınlandı
16.01.24
"Arşın mal alan" Ankara Dövlət Opera və Balet teatrında nümayiş olunub
16.01.24
Mahir N. Qarayev - Bir dəqiqəlik sükut, yaxud fikirli gördüyüm fikir adamı
©2012 Avanqard.net Muəllif hüquqları qorunur. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.