YUXULAR  HAQQINDA  YUXULAR













Rəssam və xəyalpərəst Fransisko Qoya i Lusientesin yuxusu

                  
       1820-ci ilin bir may gecəsi, rəssam və xəyalpərəst Fransisko Qoya i Lusientes növbəti fasiləli dəlilik tutması zamanı yuxu gördü. 
      Gördü ki, gənclik illərinin sevgilisi ilə birlikdə bir ağacın altında əyləşmişdilər. Aragonada sərt təbiətli bir kənd idi, günəş də yüksəkdə. Sevgilisi yelləncəkdə oturmuşdu, o da onun belindən yapışıb, yelləyirdi. Sevgilisinin tor toxumadan balaca çətiri vardı, qırıq-qırıq, əsəbi bir gülüşlə gülürdü. Sonra, birdən, sevgilisi çəmənliyə yıxıldı, o da başı aşağı onun ardınca. Sarı bir divara çatana qədər təpəliyin yamacları ilə diyirləndilər. Divardan boylananda,  fənərin işığında insanları güllələyən əsgərləri gördülər. Fənər bu günəşli yer üçün mənasız görünsə də,  səhnəni solğun bozartı ilə işıqlandırırdı. Əsgərlər güllə açır, insanlar yıxılaraq, qan gölməçələrini qucurdular. Onda Fransisko Qoya i Lusientes belində gəzdirdiyi rəssam fırçasını çıxarıb, onu təhdidlə oynada-oynada irəli yeridi. Əsgərlər, sanki sehrlənmiş kimi, bu görüntüdən qorxuya düşərək, yoxa çıxdılar. Onların yerində insan ayağı gəmirən qorxunc bir nəhəng peyda oldu. Çirkli saçları, meyit rəngində sifəti vardı, ağzının künclərindən iki şırım qan  sızırdı, gözləri qapalı olsa da, gülürdü.
      Kimsən? – deyə Fransisko Qoya i Lusientes soruşdu.
      Nəhəng ağzını silib dedi: mən bəşəriyyətə hökm edən bir devəm ki, Tarix mənim anamdır!
      Fransisko Qoya i Lusientes irəli bir addım atıb fırçasını oynatdı. Nəhəng bir göz qırpımında yoxa çıxdı, onun yerində qoca bir qarı göründü. Bu, perqament dərili, sarıgöz, çənəsi mırıq bir ifritə idi.
        Kimsən? – deyə Fransisko Qoya i Lusientes soruşdu.
        Mən nakam xəyallaram, - qarı söylədi, - özüm də bu dünyaya hökm edirəm, çünki hər bir insan arzusunun ömrü bir heçnədir.
        Fransisko Qoya i Lusientes irəli bir addım atıb fırçasını oynatdı. Qarı yoxa çıxdı, onun yerində bir it göründü. Quma basdırılmış balaca bir it idi, təkcə başı bayırada qalmışdı.
        Kimsən? – deyə Fransisko Qoya i Lusientes soruşdu.
        İt var gücü ilə boğazını uzadıb dedi: mən ümidsizlik heyvanıyam və  sənin iztirablarına gülüb, ələ salıram.
        Fransisko Qoya i Lusientes irəli bir addım da atıb fırçasını oynatdı.  İt yoxa çıxdı və onun yerində bir nəfər peyda oldu. Bu, ümidsiz çöhrəsi olan, sallaqsifət,  kök bir qoca idi.
        Sən kimsən? -  deyə Fransisko Qoya i Lusientes soruşdu.
        Qoca yorğun bir təbəssümlə baxıb dedi: mən Fransisko Qoya i Lusientesəm, sən mənə qarşı heç nə edə bilməzsən.
        Elə bu vaxt Fransisko Qoya i Lusientes yuxudan oyandı və gördü ki, yatağında təkdir.
________________________________________________
      FRANSİSKO QOYA İ LUSİENTES. Saraqosa, 1746 – Bordo, 1828. Kasıb doğulmuş, kasıb da ölmüşdür. Madriddə rəssamlıq oxumuş, İtaliyaya səfər edərək Romada və Venetsiyada olmuşdu. İspaniya sarayında lütfkarlıq və rəzalət, müzəffər uğurlar və acı məğlubiyyətlər
görmüşdü. Rəsmləri ilə  ölməzlik bəxş etdiyi hersoginya  Alba ona himayədarlıq edirdi. Sporadik dəliliy vardı. 1799 - cu ildə çəkdiyi Kapriçosları ona İnkvizisiya qarşısında cavab verməklə başa gəlmişdi. Tablolarında müdhiş görüntüləri, müharibə dəhşətlərini, insan faciələırini əks etdirirdi.
              

 Şair və tiryəkbaz Semuel Teylor Kolricin yuxusu

        1801-ci ilin noyabr gecələrindən birində, şair və tiryəkbaz Semuel Teylor Kolric Londondakı evində, tiryək sayıqlamalarının təsiri altında yuxu gördü. Gördü ki, buzların arasında əsir qalmış bir gəmidəydi. O, özü kapitan idi, adamları isə cir-cindira və yırtıq adyallara bürünərək, göyərtəyə sərələnib soyuqdan miskincəsinə qorunmağa çalışırdılar. Üzgün simaları vardı, çuxura düşmüş gözlərindən xəstəlik yağırdı. Gəminin dor ağacına qonmuş iri bir albatros qanadlarını geniş açaraq, körpücüyə təhdidedici bir kölgə salırdı. Semuel Teylor Kolric ikinci köməkçisini çağırıb tüfəng gətirməyi əmr etdi, ancaq köməkçisi barıt qalmadığını söyləyib ona balestra təklif etdi. Semuel Teylor Kolric balestranı qapıb, quşu nişan aldı. Düşünürdü ki, albatrosu öldürməklə, matroslarını yedirdib, sınqadan və ölümdən qurtara bilərdi. Nişan alıb, oxu buraxdı. Boynundan yaralanan albatros körpücüyə çırpılıb, ətrafdakı buzları qanına boyadı. Elə bu vaxt, buzlara hopmuş qandan bir dəniz ilanı peyda oldu. O, çevik başını qaldırıb, haçalanmış dili ilə fısıldayaraq, göyərtəni gözdən keçirdi. Semuel Teylor Kolric yanında gəzdirdiyi kapitan qılıncını sıyırıb, dərhal onun başını vurdu. Həmin an, bu qopmuş başdan solğun çöhrəsi, ifritə baxışları olan, qara geyinmiş, sısqa bir qadın əmələ gəldi. Qadın, əlində oyun zərləri, göyərtədə oturub kapitanı çağırdı. Zər atmalıyıq, - dedi. Sən udsan, - gəmin azaddır, yox, mən aparsam, bütün dənizçilərini də özümlə aparacam. İkinci köməkçi özünü yetirib, Semuel Teylor Kolricin qolundan yapışaraq, onların axırına çıxa bilər deyə, bu məşum qadına qulaq asmamağı xahiş etdi. Ancaq kapitan cəsarətlə qadına tərəf yeriyərək, təzim edib, oynamağa hazır olduğunu bildirdi. Qadın zər qutusunu ona uzatdı, Semuel Teylor Kolric qutunu alıb sinəsinə sıxdı. Sonra onu qəzəblə silkələyib, zərləri masanın üstünə diyirlətdi. Dənizçilərdən gurultulu bir “yaşasın” ucaldı: kapitanları “on bir” atmışdı. Məşum qadın saçlarını yolub hönkürdü, sonra istehza ilə gülərək, zingildəyən tula sayağı ah-vay edib, yenə hönkürməyə başladı. Nəhayət, sanki göyərtəni süpürürmüş kimi, geniş bir əl hərəkəti ilə zərləri atdı. Zərlər masanın üstündə fırlanaraq, altı xal bir tərəfdə, altı xal da o biri tərəfdə göstərərək, dayandılar. Elə həmin an, şaxtalı bir külək qalxaraq, onları buzlu həmlələrlə bürüdü və bu küləklə birlikdə dənizçilər də, məşum qadın da, gəmi də bir anın içində yoxa çıxdı, hər tərəf boz tüstü pərdəsinə qərq oldu və Semuel Teylor Kolric pəncərəsindən boylanan dumanlı sübh şəfəqini görmək üçün gözlərini açdı.

___________________________________________
     SEMUEL TEYLOR KOLRİC. 1772-1834. Kembricdə təhsil almış, təhsilini başa vura bilməmişdir. Nakam sevgi səbəbindən Silas Tomkin Komberbeyk saxta soy adıyla bir süvari alayına yazılmış, sonradan qardaşının pulları hesabına oradan azad ola bilmişdir. Utopik düşüncə ilə idarə olunan insan idi: dində unitar, “pantisokrasiya”nın - insanları qeyri - bərabərlikdən azad etməyə can atan kommunist layihəsinin banisi idi. Qurşandığı tiryəklə süni cənnətləri tanımış, ancaq dostu De Quinseydən fərqli olaraq, heç vaxt öz qüsuru ilə öyünməmiş, onu tənha yaşamışdır. Qabaqgörən, xəyalpərəst və metafizik idi, bizə, digər əsərləri ilə yanaşı, ballata formasında yazılmış, The Rime of the Ancient Mariner adlı güclü bir sayıqlama qoyub getmişdir.

Ardı var...


 İtalyan dilindən tərcümə:
 Cəmşid CƏMŞİDOV