Dəhşət odur ki, jurnalist, müəllim, həkim və yazıçı da "başını aşağı sal, yaşa" fəlsəfəsi ilə yaşasın. Bundan böyük faciə varmı? Azərbaycanda son illərdə hansı yazıçı ciddi siyasi mövqe göstərib? Son illərdə hansı yazarımız öz sözünün kəsərini göstərə bilib? Bir sürü yazıçı 5-10 manatdan ötrü başını aşağı salıb yaşayır. Həqiqəti deyəndə də düşmənə çevrilirlər, sənə nifrət edirlər. Bu qədər xaraktersiz adamlarla birgə yaşamaq çox çətindir. Kitab oxumayanları qoyaq bir kənara. Bəs “Ovod”u, “Varlığın dözülməz yüngüllüyü”nü oxuyan adamların xaraktersiz, mövqesiz, cəsarətsiz olmağını necə başa düşəsən? İllərdir ölkəmizdə atalarımızın, babalarımızın dediyi məşhur sözlər var. Bala, siyasətə qarışma. Otto fon Bismarkın yaxşı bir sözü var. Deyir ki, hər kəs siyasətlə maraqlanmaya bilər, ancaq heç kəs siyasətin nəticələrindən kənarda qala bilməz. Biz bayağı mövzulardan niyə xilas ola bilmirik? Çünki bu gün ədəbiyyatımızda peşəkar adamlar azlıq təşkil edir. Çoxluğun bayağı səsi isə daha yaxşı eşidilir. Yazarlarımızın əksəriyyəti deyir ki, əsas olan mətndir, əsas olan ədəbi istedaddır. Bir insanın vicdanı, ləyaqəti, şəxsiyyəti, həqiqəti ifadə etmə cəsarəti yoxdursa, onun yazdıqları kimə və nəyə lazımdır?

Ovod deyirdi: “Onlar məni məndən qorxduqları üçün öldürürlər, bundan böyük xoşbəxtlik varmı?”

“Varlığın dözülməz yüngüllüyü” əsərinin əsas qəhrəmanı doktor Tomaş həqiqəti hər şeydən üstün tutduğu üçün işdən qovulmuş, pəncərə şüşələri silməyə məcbur edilmişdi.

Dünən Frridrix Dürrenmantın “Böyük Romul” tragikomediyasını oxudum. Əsərin əvvəlini oxuyanda mənə çox komedik təsir bağışladı. Roma imperiyasının vəziyyətinin necə acınacaqlı olmasını sonrakı hissələrdə müəyyən etmək olur. Almanlar Roma imperiyasını işğal edirlər, Romulsa buna çox laqeyd münasibət göstərir. Romulun  imperiyanın tənəzzülünə nəyə görə belə biganə münasibət göstərdiyini sonra anlayırıq. Romul kraliça Yuliya ilə söhbətində bildirir ki, mən istəyirdim ki, Romada imperiya sistemi ləğv edilsin. İmperiyanı ləğv etmək üçün mənim imperator olmaqdan başqa yolum qalmamışdı. Romula xəbər çatdırırlar ki, almanlar Romaya yaxınlaşır, dünyamız dağılır,  imperator soyuqqanlı şəkildə cavab verir ki, dünyanın dağılması xəbəri yeni deyil. Xəbərlər dünyanı qarışdırmaq üçündür, bizim edə biləcəyimiz iş onlardan bacardığımız qədər uzaq olmaqdır.

Başqa bir səhnədə imperator Romul deyir:
Əgər almanlar İtaliyaya ayaq açsalar, mədəniyyətimizi əlimizdən alacaqlar, əgər Almaniyada qalsalar, o zaman mədəniyyəti özləri yaradacaqlar, bax bu, çox dəhşətli hadisədir.

Əsəri oxuyarkən bizə elə gəlir ki, Romul çox axmaq adamdır. Romanı qorumaq, xilas etmək əvəzinə onu təslim edir.  İmperator Romul düşünür ki, bir zamanlar Roma imperiya olmaq üçün böyük qanlar axıdıb. Bu günsə o günahsız qanlara görə ağır bədəl ödəməlidir. Siz Romanı məhv etdiniz  ittihamına imperator belə cavab verir: Roma özü-özünü məhv etdi. O, həqiqəti bilə-bilə güc tətbiq etdi. Mən Romaya xəyanət etməmişəm. O, özü-özünə xəyanət edib. Mərhəmətdən xəbəri ola-ola tiranlıq yolunu seçdi. Roma tarixinin qana bulanmış sütunlarından hansı cavabları gözləyirsiniz?

Əsərdən gəldiyim qənaət bu oldu ki, təbiətdə hər şey təkrarlanır. Hər kəs, hər sistem, hər dövlət etdiyi yanlışlara görə mühakimə olunur. Görəsən, Azərbaycan özü-özünü məhv edir, yoxsa onu yazarlar, jurnalistlər, müəllimlər, həkimlər məhv edir? Bütün əsəri danışmaq istəmirəm. Maraqlanan oxucular M.Qorki adına kitabxanadan əldə edib oxuya bilər. Dünya ədəbiyyatında belə ciddi mövzulardan yazırlar. Dünya yazarlarının vətəndaş mövqeyi var, bizim yazarlarının əksəriyyətininsə vətəndaş mövqeyi yoxdur. Sənəti bir imperiyaya bənzətsək deyə bilərik ki, o öz yüksəliş dövrünü böyük qurbanlar hesabına əldə edib. Bəlkə indi sənətin aktuallığını itirməsinin səbəbi elə həmin qurbanların qisas istəyidir. Axı yüksəliş qısa müddətli olur. Sənət çöküş dövrünü yaşayırmı, yoxsa sənəti bizim “ziyalılar” çökdürür. Bu suala özünüz də dəqiq cavab tapa bilərsiniz. Romul Romanın keçmiş imperiya əzəmətindən, Alman imperatoru isə Almaniyanın yeni imperiyaya çevrilməsindən, yəni alman dövlətinin gələcəyindən narahat olur. Sənət də öz keçmiş əzəmətini itirir. Ya da sənət böyüdəcəyi adamları özü seçir.