Türk dünyasının bəşəriyyətə bəxş etdiyi fenomenal şəxsiyyətlərdən olan Heydər Əliyevə ithaf olunmuş əsərlərdən biri də Sabir Mustafanın “Qayıdış” poemasıdır. Poema proloq, “Qayıdış”  və epiloq hissələrindən ibarət olub, əvvəldən axıra kimi heca vəznində qələmə alınmışdır. İlk baxışdan üçlük şeir şəklinə bənzəyən (aba, cdc qafiyələnməsi) əsər əslində dördlük şəklində (abab) yazılmışdır.

Şair proloqda hər əsərini bir zəfəri hesab edərək tərcümələrini və türk sonetlərini xatırladır. Klassiklərdən Nizaminin fars dilinə bal qataraq İskəndərə ehtiram göstərərək özünə heykəl qoyduğundan söz açır. Daha sonra böyük şəxsiyyətdən əsər yazmağın məsuliyyətinə vicdanla yanaşdığını və bir gün Heydər parkında dolanarkən onun nurlu gözlərindən xeyir-dua aldığını qeyd edir.

“Qayıdış” adlanan əsas hissə yazarın qara bulud kimi dolmasını bildirməsi ilə başlayır. Səbəb olaraq Göyçə, İrəvan  kimi yurd yerlərimizi itirməyimizə dünyanın göz yumması göstərilir. Bununla birgə, Dərbənd, Borçalı kimi dərdlərimizə Xudafərin dərdinin də əlavə olunmasına yanğı, Qarabağı itirmək qorxusundan doğan həyəcanlar əsərin vətənpərvərlik ruhunu yüksəldir. Bütün bunların kökündə ermənilərə yazığımız gəlməsilə yanaşı, cütbaşlı qartala ümid bağladığımızın dayandığını qeyd edən müəllif təlaş içindədir. Şairin etiraz etdiyi əsas məqamlardan biri də milyonlarla qaçqınımızın didərgin düşməsini Avropanın heç düşünməməyidir. Müəllif işğal olunmuş rayonlarımızın adlarını çəkməklə onların acınacaqlı vəziyyətinə dünyanın biganə qaldığına etiraz edir. Bənzətmə ilə göstərir ki, “Sam dayı pozmadı halını belə, Qan içən yağıya arxa dayandı”.

Belə bir anda meydana çıxan cəhbəçilərin fəaliyyəti şairi qane etmir. Astarı üzə çıxan koministlərin isə 20 Yanvar qırğınını törətdiyi yada salınır. Bütün bunlar azmış kimi Qarabağda “Erməni qan içib sərxoş olmuşdu”. Şair Azərbaycanı “mən” obrazı ilə təqdim edir. “Ürək parçalanır ana vətəntək” misrasında qəbirə bir təşbehlə nigaranlığını əks etdirir. İkiyə bölünməni, parçalanmanı müqayisə etmək üçün Azərbaycan təşbehin bənzədilən elementi olur. Vətənin güneyilə quzeyinin bir-birindən ayrı düşməsini, torpaqlarının əlindən alınmasını bir bədənin– yəni özünün paramparça edilməsi kimi mənalandırır.

Ölkədaxili çatışmazlıqlara da münasib epitetlərlə münasibət bildirən yazar belə bir durumda tarixi qəhrəmanlarımız olan Cavanşirə, Babəkə, Koroğluya üz tutur. Onlar da ermənilərin  arxadan zərbə vuran xain gürzə olduqlarını tarixi faktlarla xatırladırlar. Müəllif onu da xüsusi olaraq vurğulayır ki, biz həmişə vuruşmalarda ruslara sadiq olmuşuq, amma əvəzində indi ruslar bizim ermənilər tərəfindən məhv edilməyimizə şərait yaradırlar. Bundan məharətlə istifadə edən düşmənlərin əsl siması cizgilənir:

Erməni belədir, məqamı duyur,
Zəifsə, dost bilib durur xidmətdə,
Güclüsə cəlladtək dərini soyur.

Şair Şah İsmayıl Səfəvini xatırlamaqla onun çağdaş dövrümüzdəki davamçısı Heydər Əliyevə xalqın üz tutmağını doğru qərar hesab edir. Qarbaçovun dövründə hakim bir dövlətin Azərbaycanda artıq can verdiyi vaxtlarda ulu öndərin xalqın haqq səsinə səs verməsi, Moskvadan Naxçıvana qayıtması “Heydər-millətimin düşünən başı” kimi sətirlərə yansıyır.

Birinci dəfə olaraq üçrəngli bayrağımızın Şərqə pəncərə olan Naxçıvanda dalğalanması, Heydər Əliyevin qayıdışından sonra hər şeyin öz yerini tapmağa başlaması belə ifadə olunur: “Başın baş işi var. Ayağın ayaq. Ayaq can atmadı fikrə dalmağa”. Heydər Əliyevin qayıdışından sonra ölkədə başın baş, ayağın da ayaq işi görməsi rəmzi şəkildə ifadə edilsə də, gerçəklikdən xəbər verir. Qeyd edilir ki, onun Naxçıvanda yaratdığı bu qayda-qanunlar ermənilərin oranı da ələ keçirmək planlarını darmadağın etdi. Amma onlar öz vəhşiliklərindən əl çəkmədilər: “Vahimə yaratdı göz çıxartmaqla Burundan, qulaqdan şələ bağladı”. Türkün bu cür məhv olunmasına seyrçi nəzərlərlə baxan Avropanın laqeydliyinə “Qoşqarın başından zirvə sürüşdü” kimi sətirlərlə münasibət bildirilir. Şair avropanın erməniləri dəstəkləməsinin nə qədər əsassız olduğunu xəyalən Sena çayına verdiyi sualın cavabında görür. O, Sena çayından erməni soyqırımı haqqında soruşanda çaydakı bütün balıqlar qəşş edib uğunur.

Gerçəklik odur ki, ermənilər tarixi Azərbaycan torpaqlarında türksüz Ermənistan qurmağı bacarmışlar. Belə bir zamanda xalq öz inandığı oğlunu rəhbərliyə çağırır:

Heydər mərd deməkdir, aslan deməkdir,
Xalqın taleyini yazan deməkdir-

 fikirləri ilə ona olan inam ifadə olunur. Onun hələ yetmişinci illərdəki quruculuq işlərinə nəzər salınır. Kəndlərdə qamış daxmaların əvəzinə daş evlər ucaldılması, arabaların maşınlara uğur diləməsi kimi əməli işlər poetik sözün gücü ilə keçmişə güzgü tutur.

“Qayıdış” bölümündə Heydər Əliyevin doxsan üçüncü ildən sonra rəhbərliyə qayıdışı və həmin zamanlar ölkəmizin durumuna da müəllif xüsusi yer ayırır. Qanunların kağız üstündə yatdığı, rüşvətin qanunlara möhür olduğu belə bir dönəmdə onun gəlişinin xilaskarlıq missiyasını daşıdığı vurğulanır. Heydər Əliyevin 15 iyun tarixində yenidən hakimiyyətə qayıdışı cütbaşlı qartalın da məğlubiyyət günü hesab edilir. Onun üçrəngli bayrağı öpüb and içdiyi gün bütün türk dünyasına yeni nəfəs gətirən tarix kimi dəyərləndirilir. Əsərdə gül yarpağına bənzədilən Qarabağın üstündəki riyakar böcəklərin də türkün birliyi sayəsində məhv ediləcəyinə böyük inam ifadə olunmuşdur. Ağlın xərçəngi hesab edilən müharibələrin ədalətlə bitəcəyinə də müəllif inamı vardır.

Həmin dövrün təfərrüatlarını canlandırmağa çalışan şair, rəhbərin ölkənin bölgələrini gəzərək səmimi görüşlər keçirdiyini də unutmur. Azərbaycanın azadlığına Təbrizin müjdələr verməsi, Bəzz qalasının, Ərdəbil düzünün üzünün gülməsi bir gün bütövləşəcəyimizə olan inamı göstərir. “Tarixdə tarixə döndü bu zəfər, Qayıdış qaytardı Azərbaycanı” – hökümüylə müəllif xalqın verdiyi doğru qərarı alqışlayır.

Epiloqun əsas məğzi isə “Qayıdış əbədi qurtuluş oldu” kimi sətirlərdə üzə çıxır. Ulu haqqın bəxtinə qurtuluş yazmış olduğu bir öndərə salnamə yazmaq arzusunun gerçəkləşməsi şairi sevindirir. “Mənim şah əsərim bu yeni nəğməm, Onun şah əsəri Azərbaycandır!” kimi misralarla əsər yekunlaşır.